Έτσι ειμ’ εγώ, ταξιδεύω από μέρος σε μέρος, δε μένω πουθενά πολύ καιρό. Τελευταία δούλευα στα Πυρηναία, στα σύνορα με τη Γαλλία, χιόνια – you know. Σερβιτόρα είμαι, σερβιτόρα… Μια εδώ, μια εκεί… δε μου αρέσει να μένω στο ίδιο μέρος… Σε όλη την Ευρώπη έχω πάει, αλλά από Ασία μονάχα στην Ταϋλάνδη. Εκεί το έκανα το τατουάζ, χαχαχα…

I know, μιλάω δυνατά και γελάω ακόμα πιο δυνατά… οι άνθρωποι με κοιτάνε περίεργα… Αλλά, πολύ σοβαροί δεν είναι; Να αυτές οι κυρίες πίσω, πολύ σοβαρές… δε γελάνε ποτέ; Μπα, εσύ δεν είσαι σοβαρός, είσαι ΟΚ, χαχαχα…

Advertisement

Με λένε Αχμέτ Λιόσα. Κάποτε ήμουν Αλβανός και ήμουν περήφανος γι’ αυτό. Κάποτε ήμουν Μουσουλμάνος και ευτυχής που πίστευα στο Θεό. Κάποτε ήμουν καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο των Τιράνων και απολάμβανα το παιγνίδι με τη γνώση, καθώς και τη συμμετοχή  μου σ’ ένα κύκλο εκλεκτών.  Κάποτε ταξίδευα με τη γυναίκα και τα παιδιά μου στην Ευρώπη και επέστρεφα, καμιά φορά μετά από μήνες, χαρούμενος στην ασφάλεια των ανθρώπων και του περιβάλλοντος που γνώριζα. Τώρα δεν υπάρχει Αλβανία κι αυτό δεν είναι το μεγαλύτερο κακό. Τώρα δεν υπάρχει Θεός, κι αν υπάρχει δε θέλω να τον ξέρω. Δεν υπάρχει πια Φυσική, δεν υπάρχει γνώση, δεν υπάρχουν Τίρανα, δεν υπάρχει Ευρώπη. Δεν υπάρχουν πια η γυναίκα και τα παιδιά μου κι εγώ δεν έχω κανένα μέρος για να λαχταράω τη  επιστροφή μου. Το μόνο που έμεινε είναι αυτή η στενή Κοιλάδα με τα Νερά. Μια φυλακή στην πραγματικότητα, από την οποία δε μπορούμε να φύγουμε, γιατί έξω από αυτήν η ζωή είναι δραματική. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά πρέπει να την υπερασπιζόμαστε κιόλας μέρα και νύχτα, με νύχια και με δόντια, από αυτούς που φτάνουν ως τα σύνορα της Κοιλάδας μας αναζητώντας το πολυτιμότερο στοιχείο για την επιβίωση, το νερό. Αυτό που απόμεινε σ’ εμάς τους τυχερούς, αν έχει νόημα η λέξη, της Καταστροφής.

Φέτος μπήκε νωρίς ο χειμώνας σ’ όλο το βασίλειο και σ’ ολόκληρη την Ιταλία, καθώς μου λένε οι ταξιδιώτες. Σε μας εδώ, όχι μονάχα στην Πιστόγια αλλά σε όλα τα χωριά τριγύρω, αρχές Δεκεμβρίου ακόμα και μας έχει σαπίσει η βροχή. Χιόνισε κιόλας δυο φορές, αλλά ευτυχώς δεν το έστρωσε… Δεν έφτανε ο πόλεμος και τα σούρτα φέρτα με τους καρμπονάρους και τους Αυστριακούς – που κακιά ώρα να τους εύρει και να μη βρίσκουν δρόμο να γυρίσουν στον τόπο τους, οι αγριάνθρωποι… Τρεις φορές περάσαν αποδώ φέτος και ακόμα αυτό το έρημο και σκοτεινό 1821 δεν τελείωσε… Χτυπάω ξύλο, μη σώσουν και ξανάρθουν!

Αχ, μονάχα το καλοκαίρι είναι για τη φτωχολογιά και για τις λοκάντες. Ποιος ταξιδεύει χειμωνιάτικα; Μαριάννα, έλα κορίτσι μου από δω… Ρίξε δυο κούτσουρα στο τζάκι γιατί κοντεύει να σβήσει, γέμισε και μια κανάτα από το βαρέλι με τo κόκκινο σημάδι, φέρε μας και λίγα καρύδια, λίγες σταφίδες… Άντε γεια σου…

Λοιπόν, εντιμότατε και ευγενέστατε φίλε μου, βλέπεις, απόψε πελατεία δεν έχουμε, ακόμα και οι μπεκρήδες της Τοσκάνης φοβήθηκαν τον καιρό. Αφού δεν έχει μεροκάματο, ας καθίσουμε κι εμείς οι παλιοί συμπολεμιστές να πιούμε ένα ποτηράκι σαν άνθρωποι… και να σου πω τα καθέκαστα, τι έγινε χθες το βράδυ δηλαδή.

Kαθώς οδηγούσα για τη δουλειά και άκουγα ένα CD με παλιά τραγούδια του Δημήτρη Μητροπάνου, αποφάσισα να γράψω ένα ποστ φιλοσοφικού περιεχομένου (sic!) για τρία ξεχωριστά, αλλά μάλλον άγνωστα ζεϊμπέκικα που υπήρχαν εκεί μέσα – και μου έφτιαξαν τη μέρα.

Πολλές φορές οι λαϊκοί δημιουργοί, συνθέτες και στιχουργοί, το «φιλοσοφούν» – και δίνουν τον καλύτερο εαυτό τους. Τότε τους ανεβάζει στα νέφη ο Διόνυσος και φλερτάρουν επίμονα με τη λέξη «αριστούργημα». Αυτό βέβαια σπανιότατα επιτυγχάνεται – ο μόνος που το κατάφερε ξανά και ξανά σε τέτοιου είδους τραγούδια, που καταπιάνονται με θέματα αυτοκατάφασης, οντολογικά ερωτήματα, υπαρξιακές αγωνίες, πρόσωπα και σχέσεις και άλλα δύσκολα, ήταν ο Άκης Πάνου (το θολωμένο μου μυαλό, η ζωή μου όλη, τα όνειρα, ο τρελός – και άλλα πολλά). Ο Άκης Πάνου όμως, ήταν ο μεγαλύτερος λαϊκός δημιουργός στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα και, οπωσδήποτε, αποτελεί εξαίρεση.

*

Το πρώτο ζεϊμπέκικο είναι σε μουσική Σπύρου Παπαβασιλείου και στίχους Βασίλη Μαρινάτου.

Βλέπαμε, μέσα από ένα βαγόνι τραίνου, μια πρωτότυπη προβολή: σ’ έναν τοίχο προβαλλόταν μια σελίδα comics, σε μια νοοτροπία ανάμεσα στην «παρτίδα κυνηγιού» του Bilal και στη Druna. Ο προτζέκτορας φώτιζε μια λωρίδα και ακουγόντουσαν οι φωνές των πρωταγωνιστών. Ακολουθούσε η επόμενη. Χαμογέλασα όταν μου είπαν ότι τα έχει κάνει μια άγνωστη γηραιά κυρία – ήξερα πως είναι δουλειά του φίλου μου του Νικόλα, που μπαινοβγαίνει στις κλινικές. Στα διαλλείματα έβγαιναν από το έδαφος δυο τροβαδούροι με μεγάλους μυτερούς σκούφους και τραγουδούσαν. Τελειώνοντας, έφευγαν καθέτως και εξαφανιζόντουσαν μέσα στην τρύπα τους.

Θέλησα να φύγω. Άνοιξα την πόρτα του βαγονιού και περπάτησα για λίγο στο παγωμένο χιόνι. Βλέπω τότε τη Χ. να με προσπερνάει βιαστικά, να πετάει τα ρούχα της (ομολογώ πως θαύμασα, σε μια ριπή χρόνου, το στρογγυλό κωλαράκι της) και με μια αποφασιστική κίνηση να βουτάει από ένα μικρό οβάλ άνοιγμα του πάγου στα νερά της λίμνης. Χάθηκε από τα μάτια μου. Έτρεξα πάνω από το άνοιγμα τρέμοντας, νομίζοντας ότι ήθελε να αυτοκτονήσει. Ξαφνικά τη βλέπω να αναδύεται, να παίρνει ανάσα και να με κοιτάζει χαμογελαστή, με τα καταπράσινα μάτια της. «Για το γούρι» μου λέει. Τρέχω και φέρνω το ρούχο της, γιατί είναι οχτώ μηνών έγκυος και φοβάμαι πως θα παγώσει. Αυτή εξακολουθεί να με κοιτάζει μ’ εκείνο το πράσινο βλέμμα, τόσο έντονα που ξυπνάω.

Τα έχουμε όλα και μας έχουν.

Είμαστε από ύλη κι ασήκωτο φτερό,

τα κόκαλά μας από θάλασσα κι ασβέστη.

Είναι μερικά ποιήματα που περιέχουν σχεδόν τα πάντα, με μια πυκνότητα θαρρείς ηρακλείτεια. Εδώ, στους στίχους του Γιώργου Θέμελη, αντανακλάται ολόκληρος ο αξεπέραστος γέροντας της Εφέσου – δε χρειάζεται ιδιαίτερη ανάλυση.

…

Είμαστε κι εδώ κι εκεί, περνούμε

ένας αγέρας μας ξεσηκώνει

μαζί με τα πράγματα και τα βουνά.

Το ξεσηκώνει βαλμένο με μαστοριά – και την ευλογημένη ποιητική αμφισημία: ο αγέρας μπορεί να έρχεται από μακριά, μπορεί να πηγάζει και από μέσα μας και να περνάει στη φύση. Άλλωστε, τα έχουμε όλα και μας έχουν…

…

Αν όλα λείψουν, θα μείνει το άρωμά μας.

Αν ακουστεί η φωνή μας, θα ΄ναι τα δέντρα.

Αυτή είναι η κληρονομιά που θ’ αφήσει το πέρασμά μας από τη ζωή. Ένα άρωμα στον αέρα – κι ο ψίθυρος των δέντρων. Δε θα τα έχουμε πια όλα, αλλά θα εξακολουθήσουν να μας έχουν αυτά. Οιονεί αθανασία – η μόνη που μπορεί να πιθανολογείται, στη γλώσσα την ποιητική.

…

Ένας ήλιος ακόμα, ένας χαμός,

όπως αλλάζει η μέρα με τη νύχτα.

Ένας χορός, μια κίνηση μέσα στο χώρο.

Μια έκπληξη ακόμα, μια πέτρα στο νερό.

Η επανάληψη όσων ήδη είπε ο ποιητής, με άλλα λόγια. Μόνο που στους καταληκτικούς στίχους, με ποιητική ευφυΐα, ο άνθρωπος (εμείς) δεν αναφέρεται. Δεν απουσιάζει, αλλά η παρουσία του σημαίνεται στις πραγματικές της διαστάσεις, στο χώρο και το χρόνο το φυσικό. Ο τεχνητός χώρος και o επινοημένος χρόνος της ανθρώπινης αδυναμίας, αγνοούνται.

Ένα: Η ψυχή είναι θνητή – πεθαίνει μαζί με το σώμα. Δε μένει κανένα μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης που να κινδυνεύει με …αθανασία. Συνεπώς, λέει ο Επίκουρος, δεν θα έχουμε θλίψη για όσα χάσαμε, ούτε συνείδηση, ούτε κανενός είδους φόβο. (Στο σημείο αυτό ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και ο Απόστολος Παύλος κουνάνε συγκαταβατικά τα κεφάλια τους – τι λέει ο άνθρωπος; )

Δύο: Όταν μας συμβεί ο θάνατος δεν θα είμαστε εκεί πια, οπότε προς τι ο πανικός; Όπου είναι ο θάνατος δεν είμαστε εμείς και όπου είμαστε εμείς δεν είναι ο θάνατος. Ο Γούντυ Άλλεν το είπε διαφορετικά – και περισσότερο εύστοχα: Δεν φοβάμαι το θάνατο, απλώς δε θέλω να είμαι εκεί όταν θα έρθει.

Τρία: Μετά το θάνατο ακολουθεί η περίοδος της μη-ύπαρξης. Η οποία είναι ακριβώς ίδια με τη μη-ύπαρξη πριν τη γέννηση. Συνεπώς, προς τι ο πανικός μπροστά στην προοπτική του θανάτου;

*

Όλα αυτά φαίνεται πως είναι πολύ ανακουφιστικά, για πολύ κόσμο. Βοηθάνε να ξεπερνιέται κάπως η οδύνη της ύπαρξης – το πλέον τζαναμπέτικο πράγμα που έχει να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος. Ωστόσο…

…και με όλο το σεβασμό για τον μεγάλο στοχαστή, εμένα μου φαίνονται κάπως συνδικαλιστικά αυτά τα επιχειρήματα. Γιατί δεν θεωρούν την ύπαρξη και τη μη-ύπαρξη ως ένα, κατά τον Ηρακλείτειο τρόπο. Και γιατί δεν μας ψιθυρίζουν στ’ αυτί ότι και το ένα ετούτο δεν υπάρχει.

Το Δεκέμβρη του ’73 ήμουν δευτεροετής φοιτητής της Νομικής. Έμενα στα Εξάρχεια, σ’ ένα ημιυπόγειο, μ΄ άλλους δυο Ηπειρώτες – δηλαδή συγχωριανούς μου, από το Τσεπέλοβο. Αυτοί ήτανε του Πολυτεχνείου και τριγυρνούσαν άσκοπα, γιατί μετά τα γεγονότα του Νοέμβρη, τα μαθήματα δεν είχαν ξεκινήσει ακόμη.

Απενταρίες… αλλά, ας ήμουν πάλι δεκαεννιά χρονών… Με το μαλλί ακούρευτο, να φτάνει ως τους ώμους, μούσι όσο φύτρωνε, τα πουκάμισα με κείνους τους τεράστιους γιακάδες, τα τζην παντελόνια με τις καμπάνες της Αγια- Σοφιάς… Κάθε που νύχτωνε χτενιζόμουν επιμελώς κι έβγαινα στην πλατεία. Κι αν είχα και κανένα πενηντάρικο στην τσέπη, ήμουν θεός!

Εκείνη τη μέρα δεν είχα, γιατί την προηγούμενη έμπλεξα με κάτι Κρητικούς σε πόκα και έμεινα πανί με πανί. Και το χειρότερο, είμαστε μαζί οι τρεις Τσεπελοβίτες – και οι τρεις φύγαμε μαδημένοι. «Ελάτε, μωρέ κοπέλια, ετσά είν’ η τράπουλα, μαθές: δανείζει, δε χαρίζει! Ζι’ αυτό, μη στεναχωράστε!». Μας υποχρέωσες, Ζαχαριουδάκη!

Χίλια τα πλάνα σου, τα χρώματα κι οι τόποι,
Ελένη, Κίρκη, Ναυσικά και Πηνελόπη
μια χαραμάδα άνοιξέ μου να περάσω
μ’ ένα σου τρικ να ψωνιστώ και να ξεχάσω

(Σιντάρτα, Άλκης Αλκαίος – Θάνος Μικρούτσικος)

Τέσσερις αρχετυπικές γυναίκες, από το μέγα πλήθος των γυναικών που τραγούδησε ο παππούς Όμηρος. Απουσιάζει η πέμπτη, η Καλυψώ. Η γλυκιά Ανδρομάχη καλύπτεται από την Πηνελόπη. Η Αθηνά παρα-είναι θεά. Οι άλλες είναι σεβάσμιες δέσποινες (Εκάβη), ενεργές βασίλισσες (Αρήτη, των Φαιάκων), όμορφες κόρες (Ερμιόνη, της Ελένης), αμφιλεγόμενες μάντισσες (Κασσάνδρα), πιστές δούλες (Ευρύκλεια, του Οδυσσέα, Φυλώ, της Ελένης), άπιστες δούλες (Μελανθώ και οι άλλες 11, του Οδυσσέα) μονοκόμματες αμαζόνες (Πενθεσύλεια), πολεμικά τρόπαια (Χρυσηίδα, Βρυσηίδα), κακόβουλες φόνισσες (Κλυταιμνήστρα) ή εντελώς δευτερεύουσες παρουσίες (Πολυκάστη, η κόρη του Νέστωρα, που έλουσε τον Τηλέμαχο).

1. Ελένη

Κι ως είδαν την Ελένη αντίκρυ τους στον πύργο εκεί να φτάνει

λόγια ανεμάρπαστα σιγόφωνα σταυρώναν μεταξύ τους:

Ο τρόπος του θανάτου είναι ένα από τα σημαντικότερα θέματα της ζωής. Έχω γράψει στα «μτΚ» πως φαντάζομαι έναν καλό θάνατο – μάλλον πως τον φαντάστηκε ο Κριτίας, ένας από τους πρωταγωνιστές στο νησί της Καλυψώς.

Σήμερα θα σας αφηγηθώ έναν πραγματικά αυτοκρατορικό θάνατο, του προπάππου μου του Αριστείδη, όπως μου τον ιστόρησε πολλές φορές η γιαγιά Ελένη, η κόρη του.

*

Ο γέρο Γιάχος πρέπει να είχε περάσει τα εβδομήντα πέντε. Ήταν ήσυχος άνθρωπος, του άρεσε το κρασί και το γλέντι. Όταν πάντρεψε τη μοναχοκόρη του την Ελένη με τον παππού μου τον Παναγιώτη, πήρε την απόφαση να ξαναπαντρευτεί – και το έκανε, παρόλο που η κόρη του και ο γαμπρός του προσπάθησαν να τον πείσουν περί του αντιθέτου.
– Τι λέτε ρε σεις, να κλείσω το Γιαχέικο για ν’ ανοίξω το Ζερβέικο;

Έτσι, ο γέρο – Αριστείδης έμεινε με τη γυναίκα του στο σπιτικό του και περνούσε …μέτρια, γιατί η Πεταλιδιώτισσα του βγήκε λίγο τζαναμπέτα – η ξαδέρφη του έφταιγε που την προξένεψε, αλλά από τα ολότελα…

Εκείνη την ημέρα ξύπνησε χωρίς διάθεση, σα να μην ήθελε να σηκωθεί απ’ το κρεβάτι. Γύρισε πλευρό και χασομέρησε καμπόσο. Όταν το πήρε απόφαση, η γυναίκα του είχε κιόλας φύγει για το περιβόλι – μισή ώρα με τα πόδια έξω από το χωριό, εκεί που υπήρχαν τα δυο απαραίτητα για τα περιβόλια: χώμα και νερό.