Μικρό Ημερολόγιο Συνόρων

Σάββατο μεσημέρι στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, αναζήτησα τρία βιβλία. Το πρώτο («η μάστιγα του Θεού») το βρήκα αμέσως, στον ΜΑΛΛΙΑΡΗ. Το δεύτερο το βρήκα στο ΚΕΝΤΡΙ, λίγο παρακάτω στην Δημητρίου Γούναρη. Το τρίτο δεν το βρήκα καθόλου – και με στεναχώρησε αυτό, γιατί επρόκειτο για το «Χημείο του Παρακράτους». Φίλες και φίλοι, έχω την τιμή να γράψω σήμερα δυο λόγια για το «μικρό ημερολόγιο συνόρων» του Γκασμέντ Καπλάνι, που διάβασα «με τη μία».

1. Το βιβλίο διαβάζεται πολύ εύκολα. Έχει ένα μικρό προοίμιο, 30 σύντομα κεφάλαια κι έναν κάπως μεγαλύτερο επίλογο.

2. Κάθε κεφάλαιο έχει δύο μέρη: στο ένα παρουσιάζεται η ζωή του Αλβανού μετανάστη στην Ελλάδα – από τον πρώτο καιρό (1991) μέχρι σήμερα και το δεύτερο είναι ένα χρονικό των πρώτων ημερών, όταν μια νεοσύστατη παρέα πέντε Αλβανών (παράλληλα με χιλιάδες άλλους) περνάνε τα σύνορα και βρίσκονται σ’ ένα στρατόπεδο προσφύγων, στις Φιλιάτες.
3. Κατά τη γνώμη μου, αυτό το δεύτερο μέρος είναι και το πιο πετυχημένο του βιβλίου. Παρουσιάζει με ξεχωριστό χιούμορ, απλότητα, διεισδυτικότητα και περιγραφική δεινότητα τη ζωή στην πάλαι ποτέ κομμουνιστική Αλβανία, καθώς και τις πρώτες δύσκολες μέρες των φυγάδων στην Ελλάδα.

4. Το πρώτο μέρος κάθε κεφαλαίου παρουσιάζει (με αρκετές επικαλύψεις / επαναλήψεις) τη δυσκολία προσαρμογής του μετανάστη στην καινούρια χώρα, τα προβλήματα της γλώσσας, το ρατσισμό των ντόπιων σε ποικίλες εκφράσεις του, ακόμα και τις αντιθέσεις μεταξύ των μεταναστών και την ριζικά διαφορετική αντίληψη της «δεύτερης γενιάς» – δηλαδή των παιδιών που μεγαλώνουν στην Ελλάδα. Εδώ, πέρα από τις πολλές καίριες παρατηρήσεις, εντοπίζονται και κάποιες σημαντικές αδυναμίες.

5. Η ελληνική κοινωνία παρουσιάζεται σαν ένας μονοδιάστατα εφιαλτικός χώρος για τους μετανάστες – και οι απόψεις που διατυπώνει ο Καπλάνι ολισθαίνουν αρκετές φορές στην υπερβολή και το μελό. Αγνοείται σχεδόν απολύτως εκείνη η πλευρά των σχέσεων μεταξύ ντόπιων και μεταναστών, η οποία είναι πολύ πιο φωτεινή και εγκάρδια απ’ όσο (δεν) αφήνει ο συγγραφέας να εννοηθεί. Κι αυτό δεν το λέω γενικώς και αορίστως, αλλά από προσωπική εμπειρία, τόσο από το χωριό μου στην Καλαμάτα, αλλά και από το χώρο της δουλειάς μου, τόσο στο ελεύθερο επάγγελμα όσο και στο ΕΣΥ. Ένα πρόσθετο συγκεκριμένο παράδειγμα, η αποφασιστική αντίδραση των γιατρών του ΕΣΥ, όταν πριν μερικά χρόνια, κάποιος από τους Υπουργούς Υγείας θέλησε να περάσει την απόφαση πως οι ανασφάλιστοι (πρώτα και κύρια οι μετανάστες) δεν δικαιούνται δωρεάν περίθαλψη στις μονάδες υγείας του ΕΣΥ. Η ελληνική κοινωνία το απέρριψε αυτό, χωρίς πολλά πολλά.

6. Τονίζεται, πολύ σωστά, ο έκδηλος ρατσισμός πολλών ΜΜΕ (όλων των ΜΜΕ, αφήνει να εννοηθεί ο συγγραφέας) απέναντι στους μετανάστες, αλλά δε γίνεται καθόλου λόγος για τις υπαρκτές κοινωνικές και πολιτισμικές δυνάμεις που στέκονται στο πλευρό τους. Αυτό εκφράζεται ΚΑΙ σε πολιτικό επίπεδο. Και στη λογοτεχνική παραγωγή, σ’ ένα βαθμό.

7. Ο επίλογος μας δίνει ανάγλυφα, με πικρό χιούμορ, την εικόνα της ελληνικής γραφειοκρατίας, όπως την βρίσκει μπροστά του ο μετανάστης. Δεν είναι πολύ διαφορετική απ’ αυτήν που αντιμετωπίζει ο ντόπιος πληθυσμός – είναι απλώς, λόγω του μεγάλου αριθμού των μεταναστών που έχει να αντιμετωπίσει, με τη γνωστή της μαλθακότητα και αναποτελεσματικότητα, μια πρόσθετη πηγή άγχους και δεινών. Και το πράγμα θα χειροτερέψει, όσο οι μετανάστες μας θα γίνονται αυτοαπασχολούμενοι, επιχειρηματίες κλπ και θα έχουν να αντιπαλέψουν, όπως και οι ντόπιοι κάτοικοι, τα θηρία που λέγονται εφορία, ασφαλιστικά ταμεία κλπ.

8. Η γραφή του Καπλάνι είναι απλή, δημοσιογραφική, χωρίς εκπλήξεις – ευχάριστες ή δυσάρεστες. Προσωπικά μου άρεσε αυτό, καθώς εξυπηρετεί με τον καλύτερο τρόπο το αντικείμενο του συγγραφέα και το βιβλίο.

9. Συμπερασματικά, πρόκειται για ένα αξιόλογο βιβλίο, που αφήνει πολλές υποσχέσεις για το μέλλον. Επαναλαμβάνω ότι ένα από τα χαρακτηριστικά του είναι ότι είναι εξαιρετικά διαβαστερό.

*

Στα ιστολόγια υπάρχουν:

Μια καλή συνέντευξη του Καπλάνι στον Ζούρη

Ένα μακροσκελές κείμενο του Πιτσιρίκου, από την παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα.

Ένα φορτισμένο κείμενο του συμπατριώτη του συγγραφέα Ν. Agoστην Κλειδαρότρυπα.

Μια βόλτα στις μηχανές αναζήτησης μας αποκαλύπτει και μερικές βιβλιοπαρουσιάσεις στις εφημερίδες:

Του Παντελή Μπουκάλα, στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Της Λίλης Εξαρχοπούλου, στα ΝΕΑ.

Της Όλγας Σελλά, επίσης στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ.

*

Πρώτη ανάρτηση: http://tamystikatoukolpou.blogspot.com/2006/10/blog-post_22.html